بررسی دینامیک جنبه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مدیریت پایدار کمی و کیفی منابع آب کشاورزی با تأکید بر آب های زیرزمینی؛ مطالعه ی موردی: دشت سیدان-فاروق شهرستان مرودشت

مطالعه ی حاضر با هدف بررسی دینامیک مدیریت پایدار کمی و کیفی منابع آب کشاورزی دشت سیدان- فاروق در شهرستان مرودشت که به استناد شواهد موجود، هم در زمینه ی کمیت و هم در زمینه ی کیفیت آب کشاورزی با چالش های اساسی مواجه است، صورت پذیرفت. وجه ممیزه ی عمده ی پژوهش حاضر در مقایسه با مطالعات انجام شده ی پیشین در حوزه ی مدیریت آب، ارائه ی رویکردی جامع به مقوله ی مدیریت پایدار کمی و کیفی منابع آب است که علاوه بر جنبه های اقتصادی به مولفه های دیگر مدیریت پایدار به ویژه ملاحظات زیست محیطی و اجتماعی- که نگرانی عمده ای در قرن حاضر به شمار رفته و نگاه های جدید سیاستی را در بعد بین المللی به خود معطوف داشته- نیز می پردازد. این پژوهش به منظور دست یابی به اهداف تحقیق، چند مدل عمدتاً مرتبط را به کار بسته است. در ابتدا یک مدل بهینه سازی دینامیک فضایی به منظور بررسی جنبه های دینامیک اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مدیریت آب در سطح مزرعه طراحی و تغییرپذیری فضایی در نفوذ آب در مزرعه با بهره گیری از یک تابع چگالی فضایی نرمال لگاریتمی شبیه سازی شد. در این الگو، ضمن تعیین میزان بهینه ی استفاده از آب و نیز آلودگی بهینه ی زیست محیطی، منحنی تقاضای آب تحت سیستم های مختلف آبیاری استخراج و واکنش در میزان استفاده ی آب، میزان آلودگی زیست محیطی، عملکرد، سود و منافع خالص اجتماعی نسبت به تغییر در طیفی از پارامترها از جمله قیمت آب و قیمت زهکش تحت سناریوهای مختلف مورد مطالعه قرار گرفت. بسط مدل مورد بحث به سطح دشت با به کارگیری مدل منطقه ای تولید کشاورزی نشان داد که سیاست تنظیم و اعمال هزینه ی زهکش نسبت به سیاست قیمت گذاری آب آبیاری به منظور کنترل مصرف آب، توجه به آثار رفاهی و کاهش انتشار آلودگی زیست محیطی بایستی در اولویت هدف گذاری سیاستی در سطح منطقه قرار گیرد. کاربست مدل برنامه ریزی غیرخطی مصالحه ای فازی با هدف تعیین الگوهای بهینه ی کشت و توصیه ی نهاده ای تحت راهبردهای مختلف حداکثرسازی سود و حداکثرسازی امکان مصالحه ی بین اهداف تحت تعقیب مدیریت پایدار منابع آب نشان داد که چشم پوشی از مقدار مشخصی از منافع اقتصادی، امکان تأمین نسبی سطوح آرمانی اهداف دیگری را مانند حداقل سازی مصرف آب و کود، حداکثرسازی اشتغال و حداقل سازی ریسک فراهم خواهد ساخت. در مرحله ی بعد، مدل دینامیک مدیریت کمی و کیفی آب های زیرزمینی در قالب مسأله ی کنترل بهینه به منظور تعیین روند استخراج آب، آلودگی زیست محیطی، استفاده از نهاده ی آلاینده ی محیط زیست و سود در طی زمان و در حالت های مدیریت بهینه و مالکیت مشترک، تحت دو سناریو مورد استفاده قرار گرفت. نتایج این مدل در سناریوی اول، عموماً بر اختلاف قابل ملاحظه ای بین تعادل مدیریت بهینه و دسترسی مشترک صحه گذاشت. در سناریوی دوم با اعمال یک حداقل محدودیت برای کیفیت آب سفره ی زیرزمینی، روندهای بهینه ی زمانی متغیرهای مورد نظر تعیین شد. همچنین ارزیابی سیاست مالیات بندی بر آب با هدف سوق دادن تعادل مالکیت مشترک به راه حل های کارای تأمین کننده ی محدودیت مورد نظر مدل حاکی از پیامدهای ضدرفاهی و ناکارامدی اجرایی سیاست مورد نظر بوده در حالی که سیاست مورد بحث در خصوص نهاده ی آلاینده محیط زیست از توفیق نسبی بیش تری برخوردار خواهد بود. در نهایت، نتایج مدل دینامیک تلفیقی سنجش پایداری استفاده از منابع آب زیرزمینی که ترکیبی از یک مدل انباشت دارایی، مدل منطقه ای تولید کشاورزی و مدل دینامیک مدیریت کمی و کیفی آب های زیرزمینی است، موید روند ناکاهشی مصرف و تأمین فرم ضعیف پایداری در طی افق ده ساله ی برنامه ریزی بود.